EL EMEĞİ GÖZ NURU İŞLEMELER...

Kültür olgusunun beslendiği örf, adet, gelenek ve görenek kavramları giyim tarzları üzerinde farklılıklar oluşturuyor. Türk toplumunun özelliklerini anlatan yöresel kıyafetlerimiz geçmişten günümüze gelen en güzel miraslarımız...

 Tavşanlı kadın giysileri konusunda geleneksel ve zengin bir kültüre sahiptir. Her rengin bir anlamı her desenin bir hikayesi vardır. Tavşanlı halkımız kına gecelerinde kıyafet konusunda geleneksel kültürümüzü halen devam ettirmekte ve bu giysiler Tavşanlı insanın zevkini, inceliğini, becerisini ortaya koyan belge niteliğindeki ürünlerdir. Ayrıca bu ürünler, zevk-i selim bir geçmişten güzel bir geleceğe miras bırakılarak nesiller boyu devam edecek bir kültürün de parçasıdır.

TEFEBAŞI GELİN KOSTÜMÜ

Bu geleneksel giysi, Germiyanoğulları Beyliği’nden Süleyman Şah’ın kızı olan Devlet Hatun’un Bursa’ya Yıldırım Beyazıt’a gelin giderken giydiği kıyafettir. Tavşanlı kına geceleri giysilerinin de en özeli ve en değerlisidir. Kıyafet ipek kumaş üzerine sim sarma ile işlenir, başlığı elmaslarla süslenirdi. Böylelikle hem zarafet hem de en kıymetli özelliği verilmiş olunurdur. Başlık için elmas alınamazsa bu sefer de “yedi kapıdan yedi ödünç elmas” alınır ve gelinin başlığına mutlaka takılırdı.

İNÖNÜ ŞALVARI

Bu şalvara İnönü şalvarı denilir. Kınalar da özellikle yakın akrabalar giyer ve el dokuması kumaş üzerine kalın sim ile işlenirdi. Kadife kumaş üzerine sim sırma yapılır, annelerin kızlarına yadigâr el emeği göz nuru olarak takdim edilirdi.  Kırmızı İnönüler kınalarımızın en ağır şalvar şalvarlarındandır. Kırmızı ipek üzerine sarı sim ile işlenir, süpürgeli, çatkılı, aynalı, pullu gibi isimleri vardır. Tavşanlı kına gecelerinde halen bu kıyafetler kız yengeleri tarafından giyilmektedir.

MOR CEPKEN VE ANLAMI

Bu çizgili kumaşa tefarik denilmektedir. Geçmiş dönemde Tavşanlı kadınları bayram gibi özel günlerde bu kıyafeti giyerdi. Üstüne  çeşitli renkte cepken giyilirdi. Bu cepkenlerden ise  mor renkli cepkenin özel bir anlamı vardı. Her Tavşanlılı anne kızının çeyiz sandığının en altına mor bir cepken koyardı ve dua ederdi. “İnşallah kızım bu cepkeni giymez.” diye. Çünkü bir gelin mor cepkeni giyip köy meydanından geçer ve ailesinin evine giderse eşi veya eşinin ailesi tarafından şiddet gördüğü 

anlamına gelirdi. Köyün ileri gelenleri de damadı ve ailesini uyarır, gerekirse tüm köy onlara tepki gösterirdi.

TAVŞANLI ÇİTİLERİ / İĞNE OYALARI

Tavşanlılıların tipik özelliğini gösteren tüm el sanat eserleri; bilhassa süsleme dalında, tavanlarda oyma, hat yazılarında ve iğne oyaları/yazma kenarlarında kendini göstermektedir.

Tavşanlı’daki iğne oyası, çok eskiden beri yazma kenarlarında ve namaz örtüleri başta olmak üzere çeşitli örtü kenarlarında görülen bir el sanatıdır. Çiti ise yazma kenarlarındaki bu oyanın yöresel Tavşanlı ismidir ve elimizde bulunan en eski Tavşanlı oyası yaklaşık iki yüzyıl öncesine tarihlenmektedir.

Günün her saatinde, ev içinde bile saçlarını örtme alışkanlığındaki Tavşanlı hanımları; günlük yaşayışa dair düşüncelerini, fikirlerini ve duygularını hayal güçleri ile birleştirerek yazmasının kenarını işlemiştir. Bundan dolayı da 155 tür oya ve 155 tür isim takılmıştır ki yeniden revaçta olan el emeği göz nuru bu sanattaki gelişmeler halen devam etmektedir.

“Sanat, ruhun eşya üzerindeki nakşıdır.” diyen bir mütefekkirin bu güzel sözü, Tavşanlı çitilerinde kendini tam olarak bulmuştur. Oyalı yazmalardaki asıl motif çiçektir ve her çiçeğin aslına en uygun renkleri ile bir çitisi yapılır.

Tavşanlı’daki bir çitiyi görünce onun hangi çiçeği simgelediğini de hemen anlarsınız.  Çünkü çiçek ile çiti arasında derin bir bağ bulunmaktadır. Bundan dolayı da yeni bir çiçek gören Tavşanlılı hanım, yeni gördüğü çiçeği hemen bir göz nuru çitiye dönüştürüverir ve ardında da o yeni çitiye kendince bir isim buluverir. Böylelikle bu sanat, etkileyici bir bicimde gelişir ve nesilden nesile aktarılmış olur.

Çiti isimleri başlı başına bir araştırma konusudur. Çitiler, bazen yaşanılan güncel hadiselerden ismini alır. Mesela 12 Eylül darbesi sonrası yapılarak ismi verilen             “12 Eylül Çiçek Yazması” gibi. Ya da “Açık Oturum, 100. Yıl, Ecevit, Demirel ve Erbakan” çiti isimleri gibi. Yine tecrübeler de yansıtılmıştır çiti isimlerine. Mesela “Çiftlik Sattıran, Malak Sattıran, Kibar Görümce, Paşa Nişanı, Kadın Yoran, Elti Çatlatan” çitileri gibi.

Tavşanlı’da oyalı yazmaların motifleri de başa bağlama usulleri de farklı farklıdır. Genç kızlarda, gelinlerde ve diğer kadınlarda bağlama şekilleri de çiti yöntemi de hep ayrıdır.  Genç kızların ve gelinlerin oyaları daha iri ve daha gösterişlidir. İhtiyar kadınların ise oyaları ise yarım yani kırık çiti şeklindedir.

Yazmaların rengi de mahalli kıyafetlerin ve şalvarların rengi ile uyumluluk gösterir. Oya yapımında ise saf ipek kullanılır. İpeği kıvamında bükmek bir ustalık ve epey beceri ister. Hele oyayı yaparken iğne kullanmak başlı başına dikkat ister. Çünkü iğne o kadar incedir ve o kadar sık atılır ki “ipek çiçeğin biçimine göre şekil alıp kıvrılır.” sanırsınız. Ama hayır! İşte çitinin yapımı böylesine zor bir iştir. Yazmanın etrafında 40 adet çiti yerleştirmek büyük bir sanattır vesselam.

Bu 40 çiti arasında yerleştirilen çiçek araları ise geometrik formlarda doldurulur ve şekillerine göre farklı isimler alır: “Bebek Arası, Dağarası,  Mülayim Tepe” gibi.

Çitiler yalnız yazma kenarlarında değil yaka çitisi, halhal, gelin tacı, gerdanlık olarak yapılmaya ve kullanılmaya da başlanmıştır. Tüm hüner, iğneyi kullanmak ve renk uydurmaktır. Oyayı yapan; zekâsını yaşadığı ruh haline, tavır ve hareketlerini eserine yansıtır. İnceliği ve güzelliği zarafette yaşar.  Nesillerden gelen bu sanat devam etmekte ve geleceğe de özenle bırakılacaktır.

ERKEK EFE KOSTÜMÜ

Efe kostümü, Batı Anadolu’nun Zeybek kültürü ve özellikle Ege Bölgesi’nde yaşayan efelerin geleneksel kıyafetlerinden oluşur. Bu kostüm, dönemin yaşam tarzını, cesareti ve özgürlük ruhunu yansıtan unsurlara sahiptir. Efe kostümünde yer alan ana parçalar şunlardır:

1. Başlık

               •Genellikle fes üzerine sarılan işlemeli bir bez veya çapraz bağlanmış bir poşu kullanılır.

               •Başlık, kişinin toplumsal statüsünü ve efe olduğunu gösteren önemli bir unsurdur.

2. Zıbın (Gömlek):

               •             İnce kumaştan yapılan, yakasız veya işlemeli bir gömlek giyilir.

               •             Beyaz renkte olup sade bir tasarıma sahiptir.

3. Cepken:

               •             Gömleğin üzerine giyilen, kısa, kolsuz veya yarım kollu bir yelektir.

               •             Cepken genellikle işlemelidir ve zeybek kültürünün zarif işçiliğini yansıtır.

4. Kuşak:

               •Bel kısmında yer alan kuşak, genellikle parlak veya koyu renkte bir kumaştan yapılır.

               •Kuşağa hançer, kama, tabanca gibi aksesuarlar takılır. Bu, efelerin savaşçı kimliğini temsil eder.

5. Şalvar:

               •Bol ve geniş paçalı pantolon türüdür. Hareket kolaylığı sağlaması amacıyla tasarlanmıştır.

               •Genellikle koyu renklerde (lacivert, siyah) olur.

6. Tozluk ve Çizme:

               •             Diz altına kadar gelen tozluklar, şalvarın üzerine bağlanır.

               •             Ayaklara ise kısa veya uzun deri çizmeler giyilir.

7. Kolçaklar:

               •Kollara takılan deri veya işlemeli kumaş parçalarıdır. Efelerin pratikliğini ve çevikliğini yansıtır.

8. Silahlar ve Aksesuarlar:

               •Hançer, kama veya tabanca: Kuşakta taşınır ve savunma için kullanılır.

               •Tütün tabakası ve saat kösteği: Kuşakta ya da cepkenin üzerinde taşınır.

9. Mendil:

               •Kuşağa iliştirilen işlemeli bir mendil bulunur. Bu mendil, zeybek oyunları sırasında da kullanılır.

Genel Anlamı:

Tavşanlı Efe kostümü, yalnızca bir giysi değil; aynı zamanda Tavşanlı halkının özgürlük mücadelesini, dayanışmasını ve gururunu temsil eden bir simgedir. Zeybek oyunları sırasında giyilerek bu kültürel değerler nesilden nesile aktarılmaya devam edilmektedir.