TAVŞANLI LEBLEBİSİ
LEBLEBİ DİYARI TAVŞANLI: TAVŞANLI’DA LEBLEBİCİLİĞİN HİKAYESİ
Leblebi, kabuğun içindeki tane anlamına gelir. Nohut kabuğundan sıyrıldığında leblebiye dönüşür.
İlk kez leblebicilerin piri diye anılan Şeyh Murat Gazi nohudu ıslatıp bekleterek keşfetmiştir. Kabri İstanbul'da bulunan Şeyh Murat Gazi'nin icat ettiği leblebinin üretimini, onun vefatından sonra bir Arnavut ustadan öğrenen Tavşanlılı ustalar, bu kuruyemişi Tavşanlı'da üretmeye başlamıştır. Tamamen el yapımı bu geleneksel çerez yıllar içinde tüm Anadolu ya İlçemizden yayılmıştır.
Tavşanlı’daki üretim ve esnaf teşkilatı ile ilgili en kapsamlı bilgilere 1845 yılına ait Temettuat Defterlerinden ulaşıyoruz. Temettuat kayıtlarına bakıldığında bir hane sahibinin gelir getiren her türlü mal, mülk ve meslek gelirlerinin kayıt altına alındığı görülmektedir. Tavşanlı’ya ait Temettuat kayıtlarına göre 1845 yılında Tavşanlı’da 83 mıhçı, 57 oduncu, 39 yemenici, 31 debbağ, 23 bıçakçı ve 15 leblebi ustası, 5 leblebici kalfası, 2 leblebici çırağı olmak üzere 22 kişi leblebicilikle uğraşmaktadır.
Leblebi, nohudun günler süren uğraş sonucu terbiye edildikten sonra özel fırınlarda kavrulmasıyla elde edilir. Bu işlem sırasında nohut 3 ayrı günde 3 kez ''tavlama'' diye bilinen ısıtılma işlemine tabi tutulur. 3'üncü tavlamadan sonra bir alana serilerek dinlenmeye bırakılan nohut, bu aşamaya gelinceye kadar bir ay bekletilir. Leblebi yapılacağı günden bir gün önceki akşam nohut ıslatılarak kabarması sağlanır. Ertesi gün nohut önce tavada ısıtılır, daha sonra kavak ağacından yapılan ''mafrak'' denilen ahşap aletle hafifçe bastırılarak kabukları çıkartılır. Bu işlem sırasında nohutların bir kısmı ikiye bölünür. İkiye ayrılanlar elekle bütünlerden ayrılır. Bölünenlere ''kırık leblebi'' denilerek, bundan leblebi unu yapmak için yararlanılır. Bütün olan leblebiler çeşitli şekillerde satışa sunulur. Bir kez daha kavrulma işlemine tabi tutulmaları sonrası sarı üstüne siyah benekli görünüm kazanır. Buna ''çifte kavrulmuş leblebi'' denir.
Taze leblebinin iki parmak arasında sıkıldığında un gibi ufalanması gerekir. Tavşanlı isminin bir rivayete göre; leblebinin en önemli yapım süreçlerinden olan tavlamanın yani kavurmanın hası bu İlçede yapılır. Bundandır ki adı da leblebinin lezzetiyle özdeşleşmiş "Tavı şanlı" olarak bu şekilde oluştuğuna inanılmaktadır. Bundan dolayı bu İlçeye Leblebi Diyarı denilmektedir. Şimdilik 43,5 çeşit leblebi bulunmaktadır. Kırık leblebi bu çeşitlerin buçuğunu oluşturur. Ama maharetli ustalar her gün yeni bir çeşit leblebi üretmek için çalışmalarını sürdürmektedir. Başlıca Leblebi çeşitleri, Kavrulmuş, şekerli, beyaz, çıtır, tuzlu, acılı, ballı, haşhaşlı, susamlı, çikolatalı, vanilyalı, karanfilli, soslu, kahveli, muzlu, portakal aromalı, vişne aromalı, hindistan cevizli çeşitleri İlçemizin her köşesinde mağaza ve dükkanlarda satışa sunulmaktadır.
Tavşanlı'da köklü bir geçmişe sahip olan leblebicilik bugün 40 a yakın satış yeri ve 57 imalathaneyle yoluna devam etmektedir. Bu imalathanelerin üretim kapasitesi yıllık 20.000 ton civarındadır. Tavşanlı’dan Türkiye’nin bütün illerine Avrupa, Asya ve Arap Ülkelerine leblebi gönderilmektedir.
Türkiye’deki leblebi üreticileri arasındaki örğütlenmenin tek örneği ise Tavşanlı'da görülmektedir. 200 üyesi bulunan Tavşanlı Leblebiciler Odası’nın girişimleri sektörün sorunlarını çözmekte yardımcı olmuştur. Tavşanlı’da 2000 yılından itibaren ‘’Leblebi ve Kömür Festivali’’ düzenlenmektedir.
Tavşanlı leblebisi dünyaca ünlü olup 2004'de coğrafi işaret almış, Fransa'nın başkenti Paris'te düzenlenen törenle Uluslararası 2003 Kalite Ödülü'ne layık görülen, yaklaşık üç asırlık bir geçmişe sahip olan Tavşanlı leblebisinin Tarım ve Orman Bakanlığı Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı tarafından 2024'de ‘’Leblebinin Hikâyesi: Ustalara Saygı’’ belgesel filmi hazırlanmıştır.
