TAVŞANLI
TAVŞANLI
Ege Bölgesi'nin İç Batı Anadolu bölümünde yer alan Tavşanlı ilçesi, Kütahya’nın kuzeybatısında olup Marmara Bölgesi’ne sınırdır. Doğusunda Kütahya, kuzeyinde Domaniç, güneyinde Simav ve Emet, batısında ise Harmancık ilçeleri ile çevrilidir. 39° 31.8’ Kuzey enlemlerinde ve 29° 28.8’ Doğu boylamlarında bulunan ilçenin yüzölçümü 1.804 km2 dir.
Ege, Marmara, İç Anadolu Bölgelerine hâkim durumda ve İç Batı Anadolu eşiği üzerinde yer alan şehir, her üç bölgeden gelen doğal yolların birleştiği bir alandır. Karayolu ulaşımı Kütahya'dan 44 km, Eskişehir'den 124 km, Bursa'dan 138 km, Balıkesir'den 177 km, Ankara'dan 358 km, İstanbul'dan 372 km'dir. Demiryolu ulaşımıyla Ankara'ya, Balıkesir'e ve İzmir'e ulaşım sağlanır. En yakın havalimanı 94 km uzaklıktaki Kütahya Zafer Havalimanı'dır.
Tavşanlı’nın Tarihi Süreci
- Tarih Öncesi (Prehistorik) Dönem
Tavşanlı çevresindeki yerleşim tarihi, günümüzden 8000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Tavşanlı İlçe merkezine 1,5 km mesafede bulunan Tavşanlı Höyük’te yapılan yüzey ve arkeometrik araştırmalar sonucunda, Tavşanlı ilçesinin, MÖ 6074-5988 (Geç Neolitik Dönem) yılları arasına tarihlendiği verisine ulaşılmıştır. Bir başka deyişle Tavşanlı’nın tarihi günümüzden 6000 yıl önceye tarihlendiği bilinirken son araştırmalar ile 8000 yıl öncesine kadar uzandığı anlaşılmıştır.
Bakır Çağı da denilen Kalkolitik Döneme dair buluntular ise 1977 yılında keşfedilmiş; Tunçbilek’teki Boyalık ve Gevence mevkilerinde yapılan kömür çıkarma işlemleri sırasında bu döneme ait kalıntılar bulunmuştur. Kalkolitik dönem sonrası Tunç Devrine (M.Ö. 3000-2000) ait kalıntılara ise Tavşanlı ilçe merkezinin güney doğusunda yer alan Kayı Köyü’nde rastlanılmıştır. 1987 yılında, Tavşanlı-Çavdarhisar yolu üzerindeki Kayaboğazı Barajında yer alan ikinci adacıkta, Tunç Çağı’na ait yanık buğday taneleri bulunmuş ve bulunan bu buğday (veya arpa) taneleri Tavşanlı Belediyesi Müzesi’nde sergilenmektedir. Ayrıca döneme ait tipik Troya çanak-çömlek (gaga ağızlı, üç ayaklı kaplar, depas türü maşrapa biçimli kaplar) örnekleri ortaya çıkarılmıştır.
Halk arasında “palanga” denilen “Tavşanlı Höyük” kazı alanında yapılan çalışmalar Tavşanlı’nın bu dönemlerden beri önemli bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir ki bu kazı çalışmalarını “Tavşanlı Höyük” başlığı altında bulabilirisiniz.
- İlk Çağ
Yazının icadı sonrası başlayan döneme verilen İlkçağ’da, Tavşanlı ve çevresine ait ilk buluntular Hitit dönemine (MÖ. 2000- 1200) aittir. Bu dönemde, kale kalıntıları Kayı, Beyköy, Tunçbilek ve Derbent Köyü çevresinde bulunmuştur.
Tavşanlı-Dursunbey-Balıkesir yolu üzerinde, Köprücek-Şapçıdede-Dutlar Köyü kavşağının sağında kalan MÖ 8 yüzyıla tarihlenen, halk arasında daha çok “Deliklitaş” olarak bilinen “Frig Kaya Anıtı” yer alır. İlk kez W. J. Hamilton tarafından 19. yüzyılda çizimi yapılan bu eser, üçgen bir alınlığa sahiptir. Dış yüzeyi boya vb. malzemeler ile tahrip edilse de eserin günümüze kadar gelmesi Frigler’in bu bölgedeki varlığına en iyi kanıt oluşturur. Çevrede yapılan kazı çalışmaları sonucunda çıkan buluntulardan birisi öküz başı şeklindeki kadehtir. Arkeologlar bu tip bir kadehin yalnızca Frig Kralına ait olduğunu ve bu kadehi ancak kralın kullanabileceğini belirtmektedir.
- İslamiyet sonrası
Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu Selçuklu Devleti 1078 tarihinde İznik başkentli kurulmuş ve bu süreçte H. 511/ M.1118 yılında inşa edilen Tavşanlı Kavaklı Camii, Tavşanlı’daki Türk hâkimiyetinin ilk belgesi olmuştur. Pazar Cami veya Çarşı Camii olarak da adlandırılan Kavaklı Camii’nin varlığı bu tarihlerdeki Müslüman Türk yerleşmesinin önemine işaret eder. Selçuklu fetih hareketleri devam ederken Ahmet Yesevi ile Hacı Bektaşi Veli’nin irfan sahibi talebeleri Tavşanlı’nın büyümesinde ve manevi fethin gerçekleşmesinde büyük katkılar sağlamıştır. Ayvalı Köyündeki Karaca Ali, Tepecik’teki Ece Sultan ve Yağlı Dede, Çukurköy’deki Şaban Dede ile Terzi Dede, Dedeler Mahallesindeki Sarı İsmail Dede, Kayaarası Köyündeki Bala Sultan önemli kolonizatör dervişler olarak bölgenin Müslüman bir Türk beldesi olması yönünde önemli katkılar sağlamıştır.
Yine Tavşanlı şehir merkezindeki Ulucami bahçesinde medfun ve bir türbesi de bulunan Arslanbey döneminde (vefatı 1432) Tavşanlı büyümüş ve gelişmiştir.
Selçuklu hakimiyeti sonrası Kütahya merkezli kurulan Germiyan Beyliği’nin sınırları içinde yer alan Tavşanlı, Germiyan Beyi Süleyman Şah’ın kızı Devlet Hatun’un Osmanlı şehzadesi Yıldırım Bayezid’le 1374 tarihinde evlenmesi sonucu, “çeyiz” olarak Osmanlı Devleti’ne geçmiş ve bundan dolayı da Tavşanlı, kaynaklarda “Hass-ı Hümayün” olarak adlandırılmıştır. Bu evlilikten sonra hep Osmanlı hâkimiyetinde ve Kütahya’ya bağlı olan şehirde ticari-kültürel ve dini hayat da canlı olmuştur.
TAVŞANLI İSMİ
Tavşanlı isminin nereden geldiğine dair iki önemli görüş bulunmaktadır.
- Tavşanlı şehri, ismini kurulduğu coğrafyadaki tavşanların bol olmasından adını almıştır. Konuyla ilgili hem Kütahyalı seyyah Evliya Çelebi hem de bir başka gezgin Charles Texier eserlerinde bu konu üzerinde durmuştur.
- Tavşanlı şehri, şehri kuran Türk boyundan ismini almıştır. 1071 Malazgirt Zaferi sonrası Danişmentliler’e bağlı Tavşanlı boyu, batıya doğru fetih sürecinde Tavşanlı’nın bulunduğu coğrafyaya gelip yerleşmiş ve buraya kurulan şehir bu boyun isminden dolayı Tavşanlı diye anılmıştır.
Tavşanlı’da halk arasında da şöyle bir rivayet anlatılır:
“Yıldırım Bayezid yanında bulunan diğer görevlilerle birlikte Bursa’dan Kütahya’ya Germiyan Beyi’nin kızı Devlet Hatun’u görmeye gelirken Tavşanlı sahrasından geçer. O zamanlar buraları fundalık, çalılıktır. Yıldırım Bayezid, burada avlanır ve bereketli bir av süreci geçirir. Bölgedeki tavşanların bol olmasından dolayı da “Buranın tavşanı çok” der. O günden bugüne burası “Tavşanlı” olarak kalır.
Tavşanlı, 1885 senesinde belediye olmuş, 1911-1916 yıllarında kaza yapılmak istenmiş ancak kabul görmemiştir. 25.03.1921 yılında I. TBMMM tarafından alınan karar ile ilçe hâline gelmiştir. Tavşanlı’nın ilk kaymakamı Bursalı Kâmil Bey, ilk belediye başkanı ise Hacı Ahmed Hamdi Efendi’dir. Millî Mücadele Dönemi içinde Kütahya-Eskişehir Savaşları sürecinde Tavşanlı, 16 Temmuz 1921 tarihinde Yunan işgaline uğramıştır. Başkomutanlık Dumlupınar Meydan Savaşı’nın kazanılmasının ardından 3 Eylül 1922 tarihinde düşman işgalinden kurtulmuştur.
